ميلاد رستگار رودمعجني- شیر یکی از با ارزش‌ترین مواد غذایی می‌باشد که تقریباً از تمامی مواد لازم برای رشد و ادامه زندگی انسان برخوردار است. پروتئین شیر حاوی تمامی اسید آمینه مورد نیاز بدن بوده و میزان مصرف سرانه لبنیات در یک کشور، نشانه‌ای از سلامت افراد و پیشرفت اقتصادی و بهداشتی آنجامعه خواهد بود. شیر همچنین حاوی انواع ویتامین‌های محلول در آب و چربی و نیز کلسیم است و فرآورده‌های آن مفید‌ترین منبع کلسیم در بین مواد غذایی به شمار می‌روند.
مصرف لبنیات در ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و میزان اهمیت آن موقعی آشکار می‌شود که بدانیم در ایران، کلسیم مهم‌ترین مادهٔ مغذی است که کمبود آن در رژیم غذایی افراد مشاهده شده است. این در حالی است که شیر و فرآورده‌های لبنی، یکی از غنی‌ترین منابع کلسیم قابل جذب در بدن می‌باشند. میزان استاندارد مصرف سرانه شیر طبق آمار سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ۱۶۰ لیتر است که در ایران تا سال ۸۶ به مرز ۱۰۶ لیتر رسید و باز افول کرد. با این وجود آیا مسئولان تدابیری برای بهبود مصرف سرانه شیر در کشور اتخاذ کرده‌اند؟
تاریخچه حمایت‌های دولت در بخش لبنیات
پس از شوک نفتی در دهه ۷۰ میلادی و در نتیجه افزایش درآمدهای حاصل از فروش نفت، برای اولین بار در ایران یارانه به محصولات مختلف از جمله شیر تخصیص داده شد. لازم به ذکر است که در بین محصولات کشاورزی تا آن زمان تنها گندم (نان) بود که بصورت یارانه‌ای مورد حمایت دولت‌ها قرار گرفته بود. این سیاست موجب افزایش مصرف سرانه شیر در کشور شد. این سیاست‌ها در دوران انقلاب و جنگ تحمیلی نیز در کشور اجرا شد و با انجام سیاست‌های تکمیلی در جهت افزایش تولید شیر در کشور مصرف سرانه را در همان مقدار تقریبی ۷۰ لیتر حفظ نمود. پس از پایان جنگ تحمیلی و مطرح شدن برنامه‌های توسعه در کشور یک دوگانگی در حمایت از مصرف شیر صورت گرفت. یک گروه بدلیل اهمیت مصرف شیر در امنیت غذایی جامعه، در پی افزایش آن در کشور بودند و گروه دیگر با استدلال افزایش سهم یارانه‌ها در بودجه دولت هیچ‌گاه به یارانه به‌عنوان یک سیاست دائمی نگاه نمی‌کنند و در پی حذف یارانه‌ها برآمدند.
هدفمندی یارانه‌ها و سناریوهایی که به فراموشی سپرده شد
تا قبل از مطرح شدن طرح هدفمندی یارانه در کشور، اساساً دولت‌ها با افزایش حمایت از بخش تولید، تولید داخلی را افزایش داده که مقارن با آن مصرف سرانه شیر افزایش یافت. به‌صورتی که این مقدار در سال ۱۳۸۶ و در دولت نهم به میزان ۱۰۶ لیتر افزایش یافت. اما پس از مطرح شدن طرح هدفمندی، ارتباط درآمدی- هزینه‌ای مصرف شیر با دیگر قسمت‌های طرح و مشمولیت شیر در این طرح، نزول مصرف سرانه مخصوصاً برای دهک پایین خانوار مسئله جدی را برای سلامت جامعه به بار آورد.
البته دولت این مسئله را پیش‌بینی و سناریوهایی را برای رفع این مشکل ارائه نموده بود. بر طبق طرح هدفمندی قرار بود پس از حذف یارانه شیر در سال ۱۳۸۶ مطابق با سناریوهای ارائه شده در جدول زیر از افراد جامعه حمایت شود تا در کنار کارایی سیاست حمایت یارانه‌ای مصرف سرانه شیر در کشور نیز افزایش یابد.
اما چه عواملی را می‌توان موجب عدم کارایی این سیاست دانست؟ آنچه مسلم است اینکه دولت در طرح هدفمندی رابطه دیگر قسمت‌های اجرایی طرح (مثل آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی) را با این بخش در نظر نگرفته بود؛ بطوریکه اگرچه آزادسازی قیمت شیر تا سال ۱۳۸۹ به تعویق افتاد ولی با اجرای دیگر قسمت‌های طرح قیمت شیر نیز تأثیر پذیرفت و روند افزایشی به خود گرفت.
از دیگر موارد مورد ذکر، عدم تخمین میزان حمایت در سناریوهای پیشنهادی توسط دستگاه‌های زیربط می‌تواند باشد که این خود در اجرای سناریوهای ارائه شده خود را نشان می‌دهد. به جرأت می‌توان گفت که در حال حاضر هیچ یک از دو سناریو پیشنهادی اجرا نمی‌شود و تنها یارانه شیر ارائه شده به دانش‌آموزان و دانشجویان به شکل کاملا متفاوت نسبت به قبل از اجرای طرح در حال ارائه است.
آنچه مسلم است، سلامت نیروی کار ابتدایی‌ترین پیش‌شرط ارتقای تولید ملی است که پیش‌شرط آن تأمین غذای سالم، کافی و در دسترس برای عموم مردم می‌باشد. با نگاهی گذرا به اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته (همچون ژاپن و ایالات متحده) در حوزه لبنیات، مشاهده می‌شود که اگر چه این کشور‌ها نظام لیبرالیستی را نظام متعالی می‌دانند ولی در این حوزه دولت ملزم به حمایت از مصرف‌کنندگان داخلی است.
پیشنهاد
در پایان پیشنهاد می‌شود اولاً با توجه به اینکه هنوز بودجه سال ۱۳۹۱ در کش و قوس مجلس و دولت است، لازم می‌دارد نمایندگان مجلس ردیف بودجهٔ خاصی را بابت یارانه شیر مد نظر قرار دهند تا شیر همچون گندم با قیمتی مناسب عرضه شود؛
ثانیاً هدفمندی یارانه لبنیات منجر به خرید تضمینی شیر و تأمین خوراک ارزان جهت استفاده دامداران شده تا با این کار از یک سو هزینه تولید پائین آمده و اطمینان خاطری برای تولید کننده ایجاد شود و از سوی دیگر قیمت محصول نهایی کنترل شود تا جایگاه این محصول اساسی در سبد غذایی خانوار متزلزل نگردد.
Sorry. No data so far.