محمدباقر صدر: در امام خمینی ذوب شوید…

19 فروردین 1359 سالگرد شهادت آیت الله سید محمدباقر صدر و خواهرش بنت الهدی است. حداقل یادی از آن بزرگوار بکنیم. که اگر او می‌ماند عراق اوضاعش متفاوت می‌بود.

در 25 ذیقعده 1353 هجری قمری در خانواده ای اهل علم و تقوا، در شهر كاظمین، فرزندی به دنیا آمد كه نامش را محمدباقر گذاشتند.

پدر ایشان مرحوم «سیدحیدرصدر» از نوابغ و شخصیت های برجسته ی شیعه در عصر خود به شمار می رفت. جدّ ایشان پس از ارتحال آیت الله شیرازی در عراق به مرجعیت عام رسید. او از علمای زمان خود و در تقوا بی نظیر بود. مادر گرامی اش دختر عبدالحسین آل یاسین از رجال مذهبی عراق و بانویی پرهیزگار بود. هنوز چند سالی از این تولد مبارك نگذشته بود، كه سید محمدباقر صدر از نعمت وجود پدر محروم شد و سرپرستی وی بر عهده ی برادر بزرگوارش مرحوم حجت الاسلام اسماعیل صدر و مادر بزرگوارش قرار گرفت. در نوجوانی همراه برادرش عازم نجف اشرف شد. در یازده سالگی پس از آموختن منطق، به نقد كتب منطق گذشتگان پرداخت و سپس علم اصول را در محضر برادرش یاد گرفت و نقطه نظرات تازه ای در این زمینه عرضه كرد.

اوایل دهه ی دوم عمرش بود كه بسرعت دروس سطح را با موفقیت پشت سرنهاد و در اواخر همین دهه به درجه ی اجتهاد مطلق نائل گردید. حضور در درس خارج علامه ی بزرگ «آیت الله العظمی سید ابوالقاسم آل یاسین» دایی بزرگوارش عرصه ی ظهور استعدادها و نبوغ این شخصیت عالی قدر بود و به همین سبب علامه ی بزرگ در محفل درسی خود كه فضلا و علمای حوزه در آن شركت می جستند، بعضاً به پاره ای از نظرات آیت الله صدر استناد می كرد.

ایشان از محضر اساتیدی چون آیات عظام سید محسن حكیم، سید محمد روحانی، شیخ صدرا بادكوبه ای ، مرحوم محقق شیخ حسین حلی و سید ابوالقاسم خویی در فراگیری علوم، بهره های فراوان برد و توشه های بسیار اندوخت.

در سال 1370 هجری قمری به درخواست آیت الله رمیثی حاشیه نویسی علمی و اجتهادی را آغاز كرد و این نوشته ها در حوزه های علمیه یكی از منابع مهّم مورد استفاده می باشد. در همان سال به تحریر كتاب غایة الفكر در علم اصول پرداخت و در این راه تا جایی پیش رفت كه در سال 1373 هجری قمری از حضور در درس منع و در اصطلاح مستغنی از استاد شد و سرانجام پس از 18 سال تحصیل، به سال 1378 هجری قمری، به تدریس علم اصول فقه خارج مشغول شد و دوره اول آن را در سال 1391 هجری قمری به پایان رساند.

آیت الله سید محمد باقر صدر، درس خارج فقه را بر پایه ی متن عروة الوثقی عرضه كرد و با توجه به این كه این علوم را با سبكی نو و با تحقیقات انجام یافته ی لازم مطرح می كرد، مجلس درسش رونقی شایسته یافت و مورد استقبال عموم اهل حوزه قرار گرفت.
تألیفات بسیار ارزشمند ایشان در علوم و زمینه های مختلف از جمله اقتصاد، فلسفه، تاریخ، بانكداری و … حكایت از تبحر و نبوغ وی در علوم گوناگون دارد و فتاوی وی كه با درخواست بسیاری از سازمان ها و كنگره های اسلامی در كتابی با عنوان « فتاوی الواضحه» منتشر شد با استقبال بی شائبه ای رو به رو گردید و در مدت كوتاهی چندین بار تجدید چاپ شد.

آیت الله صدر، در حوزه سیستم آموزشی جدیدی را بنیان نهاد و با ارائه طرحی در زمینه ی اجتهاد و مرجعیت، ضمن فعال و پویا كردن آن به اصلاح برخی از نارسایی ها پرداخت؛ لذا قسمتی از دروس خارج فقه و اصول خود را به دروس تفسیر مبدل ساخت و در خلال آن مفاهیم اصیل اسلامی را در زمینه های سیاسی و اجتماعی تجزیه و تحلیل كرد و هر كدام از شاگردان خود را به تحقیق در یكی از شاخه های علوم اسلامی موظف نمود و با تبادل این علوم در جلسات درس موجبات باروری فكری شاگردان خود را فراهم ساخت.

متأسفانه به سبب فشار و اختناق رژیم بعث عراق كه مانع عمده در مقابل ایشان بود، بعضی از اوقات جلسات پربار درس وی تعطیل می شد.

رابطه با امام خمینی « قدس سره»

روابط آیت الله سید محمدباقر صدر با امام خمینی قدس سره و انقلاب اسلامی براساس زیربنای محكم ولایت استوار بود. ایشان با شروع نهضت اسلامی در ایران در سال 1342 شمسی باموضعگیری قاطع، از امام خمینی« قدس سره» حمایت كرد و با تبعید امام« قدس سره» به نجف اشرف، رابطه ی نزدیكی میان این دو عالم روحانی برقرار شد. آیت الله صدر به همه توصیه می كرد كه از محضر درس امام خمینی« قدس سره» بهره جویند. ایشان در جریان انقلاب اسلامی از یاران، شاگردان و مریدان خود خواست تا از حمایت انقلاب دریغ نورزند.
در جریان حاكمیت حزب بعث در عراق ، ایشان ضمن بر حذر داشتن مردم از عضویت در این حزب، از آنان خواست تا در جهت مقابله با رژیم فاسد حاكم بر عراق و براندازی این رژیم گام های محكم و سریعتری بردارند تا این كه بتوانند حكومتی اسلامی را جایگزین آن كنند. در پی پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 22 بهمن 1357 آیت الله صدر در پیامی به شاگردان خود اعلام نمود:

«… در این لحظات پرشكوه كه پیروزی بی نظیر و تردید ناپذیر اسلام، به دست ملت مسلمان ایران و به رهبری حضرت امام خمینی به منصه ی ظهور رسیده است، بر هر یك از شما واجب شرعی است كه با تمام توان در خدمت انقلاب اسلامی قرار گیرید؛ چرا كه هر كار سازنده جدیدی حتی به همكاری ناتوانترین مردم هم نیازمند می باشد و نیز لازم است این واقعیت روشن شود كه رهبری امام خمینی تجسم عینی آرمان های اسلام در ایران امروز است. از این رو باید پیرامون آن را گرفت و با اخلاص با چنین رهبری برخورد كرد و به حمایت از اهداف و مصالح آن پرداخت و به میزانی كه او خود در چنان هدفی ذوب گردیده در شخصیت عظیم او ذوب شد.»

دستگیری

به دنبال فشارهای زیاد رژیم بعث عراق بر آیت الله صدر، امام خمینی« قدس سره» با ارسال پیامی به ایشان خواستار حضور وی در سنگر جهاد خویش، كما فی السابق، در نجف اشرف شدند و مقاوت را توصیه فرمودند.

شهید صدر نیز ضمن اعلام تبعیت ازامام« قدس سره» آمادگی خود را در این راه و پذیرش هر گونه تألمات روحی و جسمی اعلام كرد.

در پی انتشار این خبر، مردم عراق به منظور همبستگی با معظم له از نقاط مختلف عراق به سوی نجف اشرف عزیمت كردند و پشتیبانی خود را از ایشان اعلام داشتند.

رژیم عراق كه از این حركت، وحشتزده شده بود با حمله به مردم حدود 20 هزار نفر زن و مرد را دستگیر و روانه زندان ها كرد. آیت الله صدر به منظور اعلام انزجار از این حمله ی وحشیانه، روز 16 رجب 1399 هجری قمری را روز اعتصاب عمومی اعلام كرد. در آن روز مردم عراق دست از كار كشیدند و مغازه ها را تعطیل كردند. فردای آن روز، عوامل رژیم ضمن حمله به منزل آیت الله، ایشان را دستگیر كردند و با خود بردند. در پی دستگیری آیت الله صدر، شهیده بزرگ «بنت الهدی صدر» همشیره مكرمه ایشان نقش رهبری را بر عهده گرفت.

با اوج گرفتن اعتراضات، رژیم بعث آیت الله صدر را آزاد كرد و لیكن در منزل خودشان محصور و زندانی نمود و از رفت و آمد مردم به بیت ایشان جلوگیری به عمل آورد.

در تاریخ 19 جمادی الاول 1400 برابر با 16 فروردین 1359 ساعت 3 بعدازظهر، عمال رژیم بعث، مجدداً وی را دستگیر و به زندان منتقل كردند. صبح روز بعد نیز با حمله ی دیگری، همشیره ی ایشان، نویسنده معروف «بنت الهدی صدر» را نیز دستگیر و به بغداد بردند.

آیت الله صدر در زندان در معرض شدیدترین شكنجه ها قرار گرفت و سرانجام نیز به همراه همشیره ی مكرمه اش در روز سه شنبه 19 فروردین 1359 در زندان عراق به شهادت رسیدند. پس از این كه پیكر مطهر شهید به بستگانش تحویل شد، آنها جنازه ایشان را غرق به خون با آثار ضرب و جرح بسیار یافتند. ضمناً محاسن ایشان نیز كاملاً سوخته بود.

پیكرهای پاك ومطهر این دو شهید بزرگوار پس از غسل و كفن در جوار مرقد مطهر امیرالمؤمنین علی( علیه السلام) و در مقبره خانوادگی به خاك سپرده شد.

روحشان شاد

آثار شهید

از شهید صدر آثار گرانبهایی بر جای مانده است. از جمله:

1- غایة الفكر فی علم الاصول

2- فلسفتنا – فلسفه ی ما (به فارسی ترجمه شده است.)

3- اقتصادنا – اقتصاد ما (به فارسی ترجمه شده است.)

4- ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی

5- الانسان المعاصر و المشكله الاجتماعیه (به فارسی ترجمه شده است.)

6- البنك الاّربوی فی الاسلام.

7- الاسس المنطقیه الاستقراء (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.)

8- بحوث فی شرح العروة الوثقی (در چهار بخش)

9- الفتاوی الواضحه (رساله عملیه ی آیت الله )

10- منهاج الصالحین – و التعلیقه علیه

11- دروس فی علم الاصول

12- مباحث الدلیل اللفظی

13- تعارض الادلة الشرعیه

14- بحث حول الولایه (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است.)

15- بحث حول المهدی (با عنوان حماسه ای از نور به فارسی ترجمه شده است.)

16- المرسل و الرسول و الرسالة.

17- احكام الحج

18- نظرة عامه فی العبادات (به فارسی ترجمه شده است.)

19- لمحة فقیه عن دستور الاسلامیه (به فارسی ترجمه شده است.)

20- الصورة الكاملة الاقتصاد فی المجتمع الاسلامی

21- الخطوط التفصیلیه عن الاقتصاد المجتمع الاسلامی

22- خلافة الانسان و شهادة الانبیاء.

23- منابع القدرة فی الدولة الاسلامیه

24- البنك فی المجتمع الاسلامی

پی نوشتها:

1- صحیفه نور جلدهفتم – چاپ جدید ص188.