واجب فراموش شده

امر به معروف و نهی از منکر از زبان شهید مطهری

انسان وقتی که رجوع می‏کند به توصیه‌‏ها و بیان‌هائی که در آثار مقدس دینی‏ راجع به امر به معروف و نهی از منکر رسیده و آنهمه فوائد و آثاری که‏ برای این اصل مقدس ذکر شده ، مثلا می‏بیند در قرآن کریم می‏فرماید : « و المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن‏ المنکر و یقیمون الصلاه و یؤتون الزکاه و یطیعون الله و رسوله اولئک‏ سیرحمهم الله ان الله عزیز حکیم »( توبه،۷۱ ) .

یعنی مردان مؤمن و زنان مؤمنه‏ دوستان یکدیگرند و بین آنها رابطه و صله مودت و عواطف محبت‏آمیز حکمفرما است ، امر به معروف و نهی از منکر می‏کنند ، نماز را بپا می‏دارند ، زکات را ادا می‏نمایند ، خدا و پیغمبر را اطاعت می‏کنند اینها هستند که البته رحمت الهی شامل حالشان می‏شود . خداوند غالب و حکیم است

در این آیه کریمه قسمتهائی به طور علت و معلول و سبب و مسبب مترتب‏ بر یکدیگر ذکر شده است : لازمه ایمان حقیقی و واقعی – نه ایمان تقلیدی و تلقینی – رابطه وداد و علاقه به سرنوشت یکدیگر است .

و لازمه این محبت و علاقه ، امر به معروف و نهی از منکر است . لازمه امر به‏ معروف و نهی از منکر ، قیام بندگان است به وظیفه عبادت و خضوع نسبت‏ به پروردگار یعنی نماز ، و قیام به وظیفه کمک و دستگیری از فقرا یعنی‏ زکات ، و بالاخره لازمه امر به معروف و نهی از منکر اطاعت خدا و رسول و زنده شدن همه دستورهای دینی است . لازمه همه اینها این است که رحمتهای‏ بی‏پایان خداوند قادر غالب که کارهای خود را بر سنت حکیمانه اجرا می‏کند شامل حال می‏گردد
در حدیث است که امام باقر ( ع ) درباره امر به معروف و نهی از منکر می‏فرماید : « بها تقام الفرائض ، و تأمن المذاهب و تحل المکاسب ، و ترد المظالم ، و تعمر الارض ، و ینتصف من الاعداء ، و یستقیم الامر » (فروع کافی، ج ۵، ص ۵۶)
یعنی به وسیله این اصل ، سایر دستورها زنده می‏شود ، راهها امن می‏گردد ، کسبها حلال می‏شود ، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می‏شود ، زمین آباد می‏گردد ، از دشمنان انتقام گرفته می‏شود ، کارها رو به راه می‏شود
وقتی انسان از طرفی به این دستورها و راهنمائیها رجوع می‏کند و از طرفی‏ هم می‏بیند در یک دوره‏هائی کم و بیش مسلمین عمل کرده و استفاده کرده‏اند ، و از طرف دیگر وضع حاضر خودمان را می‏بیند، بی‏نهایت دچار تأسف می‏شود
من نمی‏گویم که آنچه در گذشته به نام دائره حسبه بوده یک چیز بی‏عیب و نقصی بوده و منظور شارع اسلام را کاملا تأمین می‏کرده . من گذشته را با امروز مقایسه می‏کنم و می‏بینم که چقدر ما عقب رفته‏ایم.

امروز گذشته از اینکه چنین قدرتی به هیچ شکلی برای امر به معروف‏ و نهی از منکر وجود ندارد ، اساسا آنچه بیشتر جای تاسف است اینست که‏ این فکرها به کلی از دماغ مسلمین خارج شده ، آن چیزهائی را که آنروز جزء وظیفه حسبه می‏دانسته‏اند و به نام حسبه امر به معروف و نهی از منکر ، امور اجتماعی خود را اصلاح می‏کردند اساسا جزء امور دینی شمرده نمی‏شود ، و اگر احیانا کسی در فکر امر به معروف و نهی از منکر بیفتد فکر نمی‏کند که‏ آن اصلاحات هم جزء این وظیفه و تکلیف است ، یعنی معروف و منکر آن‏ معنای وسیع خود را از دست داده و محدود شده‏اند به یک سلسله مسائل عبادی‏ که بدبختانه آن هم عملی نمی‏شود
اگر در منطق اسلام امر به معروف و نهی از منکر آن اندازه توسعه‏ نمی‏داشت به ما نمی‏گفتند که : « بها تقام الفرائض ، و تأمن المذاهب ، و تحل المکاسب ، و ترد المظالم ، و تعمر الارض ، و ینتصف من الاعداء ، و یستقیم الامر ، » زیرا این فکر کوچک و محدود که فعلا در مغز ماها به نام‏ امر به معروف و نهی از منکر وجود دارد هر اندازه هم که لباس عمل بپوشد ممکن نیست اینهمه آثار نیک ببار آورد

علت بی‏تفاوتی مردم در اصلاحات
و چون فکر امر به معروف و نهی از منکر در نظر مردم محدود شده و مردم‏ از جنبه امر به معروف و نهی از منکر توجهی به اصلاحات امور زندگی‏ اجتماعی خود ندارند نتیجه این شده که اگر احیانا شهرداری مثلا یک قدم‏ اصلاحی در مورد ارزاق و خواربار بخواهد بردارد و یا یک قدم در مورد نظافت شهر بخواهد بردارد ، بخواهند جلو گرانفروشی را بگیرند ، و یا اینکه بخواهند مقررات خوبی برای عبور و مرور اتومبیلها معین کنند مردم احساس نمی‏کنند که پای یک امر مذهبی در میان است ، زیرا حس‏ نمی‏کنند که این هم از جنبه دینی یک وظیفه است ، و حال آنکه به قول‏ صاحب جواهر : به هر وسیله و هر طریق هست باید کاری کرد که معروف‏ تقویت و منکر ریشه‏ کن شود .