حجت‌الاسلام محمد شعبان‌پور، زاده 1347 بابل، از دانش‌آموختگان حوزه علميه اين شهر است كه بعد از دريافت دروس مقدماتي به قم رفته و در محضر علماي اين شهر، علوم عقلي و نقلي را فرا گرفته است. او در سال 1369 به موسسه امام صادق (ع) ـ كه زير نظر آيت‌الله سبحاني است ـ رفته و در سال 1379 در رشته «كلام اسلامي» از اين موسسه فارغ‌التحصيل شده است.
اثر او با عنوان «زنادقه در عصر صادقين»، در واقع رساله دكتراي حجت‌الاسلام شعبان‌پور است كه در سال 86 از آن دفاع كرده است. تدريس معارف اسلامي در دانشگاه افسري امام علي (ع) و مركز آموزش عقيدتي ـ سياسي ارتش، تدريس كلام اسلامي و عقايد شيعه براي بانوان طلاب و تدريس دروس علوم قرآن و حديث در دانشگاه علامه طباطبايي از جمله فعاليت‌هاي آموزشي اوست.
برگزيده شدن كتاب «زنادقه در عصر صادقين» در بخش علم كلام حوزه دين در چهارمين جايزه گام اول، موجب شد كه با حجت‌الاسلام شعبان‌پور درباره نگارش و چاپ اين اثر، همچنين تنگناها و مسائل مربوط به حوزه انتشار آثار غني ديني به گفت‌وگو بنشينيم كه از نظر مي‌گذرد:
افكار ضدديني انديشمندان غربي براي مسلمانان تازگي ندارد
مؤلف كتاب «زنادقه در عصر صادقين» اظهار داشت: هر نويسنده، وقتي مي‌خواهد اثري را تأليف كند، سئوال‌ها و فرضياتي برايش پيش مي‌آيد كه چه ضرورتي براي نگارش اين كتاب وجود دارد. براي من نيز اين سئوال‌ها مطرح بود و دائم از خودم مي‌پرسيدم: انگيزه‌هاي تو از نوشتن اين اثر چيست؟
وي ادامه داد: بحث‌هاي زيادي در غرب مطرح است كه مي‌گويند، افراد بسياري مثل كانت، نيچه و بزرگان و متكلمان ديگر، حرف‌هاي جديدي در حوزه دين دارند و شبهات فراواني مطرح مي‌كنند، در حالي كه پاسخي براي اين همه شبهه وجود ندارد. چون خيلي از افراد نتوانستند به اين شبهات پاسخ بدهند، جذب آن شدند.
شعبان‌پور افزود: آنچه باعث شد من براي نوشتن كتاب «زنادقه در عصر صادقين» انگيزه كافي پيدا كنم، اين بود كه دانستم اين افراد، مبتكر و مخترع شبهه‌افكني نيستند و در تاريخ، سابقه دارد.
وي گفت: وقتي تحقيق كردم، ديدم شبهه‌افكني به قرون گذشته برمي‌گردد و افرادي به نام «زنادقه» وجود داشته‌اند كه انسان‌هاي تحصيل‌كرده، زيرك، باهوش و مسلط به زبان‌هاي زنده آن روز دنيا بودند. آنان اعتقادي به ماوراءالطبيعه نداشته‌اند و مفاهيم متافيزيكي را نمي‌پذيرفتند.
اين برگزيده چهارمين جايزه گام اول اضافه كرد: دوره فعاليت ضدديني و شبهه‌افكنانه زنادقه با سال‌هاي امامت امام صادق (ع) مصادف بود و آنها با حضور در مراكز مهم ديني مثل مسجدالحرام و مسجدالنبي، به مباحثه و ايجاد شبهه و اشكال مي‌پرداختند. بعضي از زنادقه افراطي حتي به تمسخر و استهزاي مسلمانان نيز مي‌پرداختند.
نشانه‌هايي از آزادي بيان در عصر امامت
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينكه نشانه‌هايي از آزادي بيان نزد اهل بيت (ع)، فعاليت زنادقه بود، گفت: امام صادق (ع) هيچ وقت با آنان برخورد تندي نكرد و عصباني نشد. امام، زنادقه را دعوت مي‌كرد، شبهاتشان را مي‌شنيد و به آنان پاسخ مستدل مي‌داد.
وي خاطرنشان كرد: امام صادق (ع) به فراخور درك، فهم و شعور هركس به او پاسخ مي‌داد. بنابراين كسي كه درجه علمي بالاتري داشت، طبيعتاً پاسخ علمي مي‌گرفت، اما آنكه درجه فهم پايين‌تري داشت، پاسخ اقناعي دريافت مي‌كرد.
مؤلف كتاب «زنادقه در عصر صادقين» اظهار داشت: اين كتاب، شبهات و سئوالات آن دوران (قرن دوم) را كه از سوي زنادقه در حوزه دين اعم از خداشناسي، خدايابي، قرآن، حج، مسائل فقهي و … مطرح مي‌شده، پاسخ مي‌دهد و اين پاسخ‌ها، مشخصاً تشريح نوع واكنش علمي امام صادق (ع) نسبت به شبهه‌افكنان است.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينكه كتابش، صرفاً نگره‌هاي گذشته را مورد بررسي قرار نمي‌دهد، افزود: اگر كسي اين كتاب را بخواند، متوجه مي‌شود كه مبتكر سخنان «پاسكال» با عنوان «مصلحت‌انديشي»، اين انديشمند غربي نيست و همين موضوع در عصر امامت جعفر بن محمد (ع) هم مطرح شده است.
از منابع دست اول استفاده كردم
اين نويسنده حوزه دين خاطرنشان كرد: بين 3 تا 4 سال كار علمي روي اين اثر انجام شد. به اين معنا كه ناگزير بودم به منابع بسيار متنوعي مراجعه كنم و از آنها فيش بردارم. در مراجعه به منابع، هيچ وقت به كارهاي دست دوم و سوم رجوع نكردم. در حالي كه بيشتر محققان و پژوهشگران به دليل عدم تسلط به زبان به منابع دست اول مراجعه نمي‌كنند.
وي گفت: يكي از امتيازات اين كتاب، آن است كه تحليل‌هاي فلسفي موجود در آن از روايات اهل بيت (ع) با نگرش و بينش ملاصدرا، ملاصالح مازندراني و بزرگاني از شيعه گرفته و جمع‌بندي شده است. بنابراين در پاسخگويي به شبهات موجود، هم روايات ائمه طاهرين (س) و هم تحليل چهره‌هاي شاخص حوزه دين گردآوري شده است.
برگزيده بخش علم كلام حوزه دين در چهارمين دوره جشنواره گام اول، يكي ديگر از انگيزه‌هاي خود براي نگارش اين كتاب را ادامه دادن به تحقيقات علما و مؤلفان پيشين درباره زنادقه دانست و گفت: در زمان امام صادق (ع)، نحله‌ها و گروه‌هاي كلامي بسياري بودند كه اشاعره و معتزله (*) از آن جمله‌اند. اشاعره، مخالف مباحث كلامي و عقلي بودند، اما معتزله در مسائل كلامي پاي كار بودند و با زنادقه مباحثه و اظهار نظر مي‌كردند.
وي اظهار داشت: احمد امين، انديشمند متعصب مصري، دو كتاب به نام‌هاي «فجرالاسلام» و «ضوء‌الاسلام» دارد. او در اين دو كتاب، ماجراي شبهه‌افكني زنادقه را مطرح كرده، اما طرح اين مسائل با دقت و انصاف توأم نبوده است. مثلاً واسط بن عطاء رئيس فرقه معتزله يا امر بن اُبي را به عنوان يكي از نظريه‌پردازان معتزله مطرح كرده، اما هيچ اشاره‌اي به برخورد علمي امام صادق (ع) و شاگردان او با زنادقه نكرده است.
نويسنده كتاب «زنادقه در عصر صادقين» با بيان اينكه يكي از انگيزه‌هايش براي نوشتن اين اثر، دفاع از كيان امام ششم و تشيع بوده است، ادامه داد: مي‌خواستم به آنان كه يا دقت كاملي ندارند يا با عداوت و بغض، امام صادق (ع) را از گردونه مباحث علمي خارج مي‌كنند، اثبات كنم كه شخصيت علمي اين امام و همچنين دقت نظر شيعه نسبت به مباحث و شبهه‌افكني‌ها آنقدر بالاست كه نمي‌شود آن را انكار كرد.
هيچ ناشري كتابم را چاپ نكرد
حجت‌الاسلام شعبان‌پور درباره مراحل عملياتي و فني انتشار اين كتاب نيز نكاتي مطرح كرد. وي اظهار داشت: «زنادقه در عصر صادقين» با شمارگان 2 هزار نسخه آن هم با هزينه شخصي منتشر شده است؛ چون ناشر حاضر نشد براي چاپ اين اثر هزينه كند.
وي ادامه داد: كتاب‌هاي موجود در حوزه‌هاي ديني با عناوين بسيار جذاب راهي بازار نشر مي‌شوند، ولي وقتي به متن بعضي از كتاب‌ها مراجعه مي‌كنيد، با كمال تأسف به كم‌محتوا بودن آنها پي مي‌بريد.
اين برگزيده چهارمين جايزه گام اول با تأكيد بر اينكه كتابش، ظاهري فريبنده ندارد، اما روي متن آن كار اساسي و جدي شده است، گفت: من نويسنده، چقدر مي‌توانم در محافل علمي حاضر شوم و كتابم را معرفي كنم؟ اين كار، وظيفه اصحاب رسانه است.
وي خاطرنشان كرد: همين اقدامي كه دست‌اندركاران جايزه گام اولي انجام دادند، بسيار براي من و كتابم مؤثر است. اين تشويق‌ها سبب مي‌شود كه اين دست كتاب‌ها ديده شوند؛ در حالي كه چنانچه اين آثار انتخاب نمي‌شدند، شايد من تا آخر عمر آنها را نمي‌ديدم.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با بيان اينكه بايد وضعيت اقتصادي مؤلفان آثار تخصصي در نظر گرفته شود، اظهار داشت: يك مؤلف مگر چقدر سرمايه دارد كه بتواند سال‌ها روي اثري تحقيق كند و آن را بنويسد، دست آخر هم خودش هزينه چاپ كتابش را بپردازد؟
وي ادامه داد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با شناختي كه از اين آثار در داوري‌هاي جوايزي مانند جشنواره گام اول پيدا مي‌كند، بايد اين دسته از كتاب‌ها را خريداري بكند تا هم ناشر و هم نويسنده احساس دلگرمي كنند و بدانند كه انتخاب شدن و جايزه گرفتن، تنها حمايت متوليان فرهنگي كشور از اين تلاش‌ها نيست.
مؤلف كتاب «زنادقه در عصر صادقين» با بيان ماجراي انتشار اين كتاب از سوي يك ناشر گفت: ناشري با من قرار گذاشت كه اثرم را به چاپ برساند. حتي ما باهم قرارداد امضا كرديم، اما چون نماينده ناشر هيچ شناختي از موضوع نداشت، بعد از مدتي به من اطلاع داد كه اين اثر را چاپ نمي‌كنند. توجيه او اين بود كه نمونه اين كتاب در بازار هست و با عناوين ديگري در حال ارائه به خواستاران است.
اين برگزيده حوزه علم كلام جايزه گام اول افزود: من از آن ناشر خواستم تا نمونه‌هاي مورد نظرش را براي من بياورد تا شايد پي به اشتباه خودم در تحقيق سه ـ چهار ساله ببرم. وقتي كتاب‌ها را ديدم، با مباحث آن كتاب‌ها بيگانه نبودم و حين تحقيق و نگارش اين كتاب، آنها را ديده بودم. كتاب من با ساير آثاري كه درباره زنادقه نوشته شده، تفاوت ماهوي و جوهري دارد و صرفاً كلي‌گويي درباره اين فرقه نيست.
حجت‌الاسلام شعبان‌پور با ادعاي اينكه «زنادقه در عصر صادقين»، يك اثر كاملاً تخصصي است، خاطرنشان كرد: اين كتاب، يك دوره و برهه مشخص از تاريخ اسلام را مورد كاوش قرار داده و چنين نيست كه جزييات را ناديده گرفته باشد.
يادآور مي‌شود، كتاب «زنادقه در عصر صادقين» را انتشارات احسن‌الحديث قم در 296 صفحه با هزينه شخصي مؤلف روانه بازار نشر كرده است. مراد مؤلف از زنادقه، گروهي هستند كه در نيمه اول قرن دوم هجري با برنامه‌ريزي و به صورت سازماندهي شده با حضور در اماكن مقدس اسلامي و شبهه‌افكني در حوزه‌هاي گوناگون ديني، قصد تخريب و تزلزل عقايد مسلمانان را داشتند.
نويسنده در اين كتاب، ابتدا با تعريف لغوي و اصطلاحي زندقه و زنديق به علل پيدايش، آرا و جايگاهشان و نيز اهداف و عملكرهايشان مي‌پردازد و مناظرات آنها را در حوزه‌هاي هستي‌شناسي، توحيد، راهنماشناسي و فرجام‌شناسي در كنار شبهات قرآني و بعضي پرسش‌هاي متفرقه شرح مي‌دهد و پس از جمع‌بندي، نتيجه‌گيري مي‌كند.
پي‌نوشت:
معتزله از جريان‌هاي اصلي كلامي در ميان اهل سنت است. آنان بر خلاف اهل حديث كه توجه به احاديث پيامبر (ص) و صحابه را مورد توجه خود قرار داده بودند، عقل و خرد را به تنهايي براي پيروي از اسلام راستين كافي مي‌دانستند و گاهي حتي نظرات فلاسفه را با دين مخلوط مي‌ساختند. بعدها اشاعره برخاستند و جانشين اهل حديث شدند. اشاعره را مي‌توان جمع ميان معتزله و اهل حديث دانست، اما آنها نيز عقايد معتزله را مردود مي‌دانستند.
Sorry. No data so far.