عمار حیدر – حوزه علمیه لبنان از جهت کمیت هیچ گاه به پای حوزه علمیه نجف یا قم نرسیده ولی از جهت کیفیت هیچگاه کمتر هم نبوده است. از گذشته تا امروز بسیاری از علمای لبنانی توانسته اند جایگاه خود را در حرکت علمی- سیاسی جهان تشیع تثبیت نموده و علاوه بر حضور در وادی فکری جهان تشیّع تأثیرات سیاسی مهمّی نیز برجای گذارند.
فراز و نشیب
با مطالعه جوامع مسلمان لبنان این حقیقت روشن می گردد که قدیمی ترین آنان شیعیان هستند. تا زمان نخستین جنگ صلیبی (۱۰۹۶م) به جز نواحی مارونی نشین بطرون، جبیل و مناطق متعلق به دروزی ها یعنی شوف و وادی تیم، تمامی لبنان به یکی از جوامع شیعه تعلق داشت. پراکندگی کنونی متاوله (یکی از فرق شیعه) تا حد زیادی یادآور تفوق اولیه آنان است. معاویه که برای مدتی دراز در شام حکومت داشت، شیعیان سوریه و لبنان را تحت فشار سختی قرار داد و خلفای بعد از او و نیز بنی عباس ستم هایی جانکاه بر این طایفه روا دشتند، تعدادی از آنان را داخل دیوارها، در میان جرزها و در وسط ستون ها دفن کردند. قتل عام های بزرگ از شیعیان به راه انداختند و از این جهت جوامع شیعه به نواحی دور افتاده کوهستانی و پناه گاه های ارتفاعات روی آوردند تا در آن نقاط از گزند هجوم دشمن خود را حفظ کنند. فشاری که ملوک های سنی از سال ۱۲۹۱م تا ۱۵۱۶م بر شیعیان اعمال کردند، از سوی ترکان عثمانی ادامه یافت و آنان را از عکار، بیشتر جلگه های ساحلی و کسروان بیرون راند. بنا بر این جای شگفتی نیست که این جامعه غالبا درمناطق نامطلوب جلیل علیا و البقاع باقی مانده اند، از آثار تلاش آنان در حرکت به سوی ناحیه ای امن تر طی قرون شانزدهم تا هیجدهم میلادی وجود چند روستای شیعه نشین در سمت شرقی جبل لبنان است.
آغاز نفوذ تشیع در لبنان
در امر پیدایش شیعیان لبنان عقاید متفاوتی مطرح است. علمای شیعه جبل عامل بر این باورند که جامعه شیعی این ناحیه از تمام جوامع دیگر به جز حجاز، کهن تر است. آنان تاسیس این تشکل با برکت را به صحابی رسول اکرم، ابوذر غفاری، نسبت می دهند. وجود دو مسجد قدیمی به نام این مرد وارسته در دو دهکدهٔ قدیمی جبل عامل به نام های میس الجبل و صرفند را دلیل این امر می شمارند.
ما میدانیم که ابوذر به شام تبعید شده بود و چون معاویه هم تحمل این صحابی بزرگ رسول خدا را نداشت، ایشان را به طرف سرزمین لبنان تبعید کرد. کم کم با گذشت زمان تشیع از اطراف این منطقه به این مکان متمرکز شد، و جبل عامل تبدیل شد به محل زندگی شیعیان و تشیع در لبنان ادامهٔ حیات داد. شیخ حر عاملی که خود فقیهی از این دیار است، که در عصر صفویه می زیسته، می نویسد:
دانشوران شیعی جبل عامل در حدود یک پنجم همهٔ دانشمندان متاخر شهرهای اسلامی است. همچنین آثار و نوشته های آنان به همین میزان است با این که سر زمین های آنان کمتر از یک صدم سرزمین های اسلامی است.
مصدر این مطلب کتاب امل الآمل شیخ حرعاملی است و آثار و اخباری هم گواهی می دهند تلاش علمی و فرهنگی علمای این سامان در همین حدود است و می توان گفت بعضی از خدماتی که دانشمندان این منطقه کرده اند، جنبهٔ تشیع جهانی داشته و آثار آنان را شیعیان در نقاط سند و مدرک قرار داده و در حوزه های علمی خود به عنوان منبع درسی از آنها استفاده کرده، بر کتابهای مزبور حاشیه و شرح نوشته و بحث های علمی و کاوش های خویش را بر محور مطالب این آثار متمرکز نموده اند. بر این نکته باید واقعیت دیگری را بیفزاییم و آن این که عده‌ای از دانش وران شیعه در جبل عامل برای دفاع از مکتب اهل بیت کشته شده اند و دو نفراز آنان افتخار لقب شهید اول و شهید ثانی را به خود اختصاص داده اند. شهید ثالث، قاضی نور الله شوشتری که در هندوستان به سال ۱۰۱۹ه ق به شهادت رسید می نویسد:
تجلی انوار رحمت الهی همیشه شامل اهل جبل عامل بوده و نور محبت خندان پیامبر از ناحیه ایمان ایشان چون بارقهٔ نور از شاهق طور ظهور می نمود و هیچ روستایی نیست که جمعی از فقها و فضلای امامیه در آنجا نباشند و جمیع اهالی آنجا اعم از خاص و عام، وضیع و شریف در تعلیم مسائل اعتقادی و احکام شرعی بر طبق مذهب اثنا عشری مبالغه تمام به جا می آورند و در تقوی، مروت و قناعت به امیرمومنان اقتدا دارند، با وجود استیلا ی رومیان مسیحی، بر نشر مذهب خود اهتمام وافری بروز داده اند.
فقیه و محدث بزرگوار شیخ حر عاملی، صاحب کتاب وسایل الشیعه می گوید:
از برخی استادان شنیدم که در زمان شهید اول در یکی از روستا های جبل عامل هفتاد مجتهد در تشییع جنازه ای شرکت داشتند.
دکتر فیلیپ حتی که خود یک مسیحی لبنانی است می نویسد:
پرده های ضخیمی زندگی شیعیان را در لبنان فرو پوشانیده است اما از ورای این حجاب ها جنبهٔ درخشانی بر ما هویداست که از معنای ژرفی حکایت دارد و نشان می دهد که این تشکل مذهبی هرگز از علل و اسباب علم دست نشسته، بلکه از قرن شانزدهم میلادی بر آن دست داشته است یعنی از زمانی که شاه اسماعیل موسس دولت صفوی در ایران دیانت رسمی ایرانیان را مذهب شیعه قرار داد، متوجه شد که کتاب کافی در این زمینه وجود ندارد از این رو برای جبران این کاستی علمای شیعه را از لبنان و غالبا از جبل عامل به ایران فرا خواند.
ابن جبیر در سفر نامهٔ خود که به سال ۵۸۰ه ق مصادف ۱۱۸۴م نوشته یاد آور شده است:
شیعیان را در این سرزمین اموری است شگفت و به شمار بیش از سنیان اند و در سرا سر این دیار با مذاهب گوناگون خود انباشته اند.
یاقوت حموی در اثر مشهور خود می گوید:
ابن بطلان که در سال ۴۴۰ه ق از حلب دیدن کرده، نوشته است: فقهای آنجا فتوای خود را بر اساس مذهب امامی صادر میکرده اند (و الفقها یفتون علی مذاهب الامامیه).
Sorry. No data so far.