معرفی کتاب: «قدمت و تداوم نظریه ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی»

تریبون مستضعفین – قدمت و تداوم نظریه ولایت فقیه از دیدگاه امام خمینی نوشته‌ای از «دکتر بهرام اخوان‌کاظمی»، استاد دانشگاه شیراز است که شرکت چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی آن را روانه ی بازار نموده است. این کتاب به دنبال اثبات قدمت و تداوم نظریه ولایت فقیه دردیدگاه امام خمینی در طول عمر علمی ایشان و بررسی تفاوت‌های آن در دوره‌های مختلف حیات علمی ایشان است.

حدود ولایت‌مطلقه از دید امام راحل در قالب‌های مختلف «اعتباری بودن ولایت مطلقه فقیه، ولایت مطلقه فقیه در چارچوب قوانین الهی، ولایت مطلقه فقیه در چارچوب مصلحت عمومی، ولایت فقیه به معنای نظارت و کنترل فعال، و نه حکومت حاکم بر محکومین» را برمی‌شمرد.

دلایل روشن فکرانی نظیر سحابی که مدعی است شهید آیت به آیت الله منتظری گفته و ولایت فقیه از همان جا به قانون اساسی اضافه شده است رد می‌کند و برخی علل ایجاد توهم در مورد گسست نظریه ولایت مطلقه فقیه در اندیشه‌ی امام نظیر« تحول جایگاه ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسی، ولایت مطلقه و وظایف قانونی (اطلاق در اصل 57 و 11 وظیف اصل 110)، پیچیدگی و ندرت نظریه ولایت مطلقه فقیه، برداشت‌های متفاوت از اسلام، عدم آگاهی از ظروف مکانی و زمانی نظریه ولایت مطلقه فقیه، عدم آگاهی کافی از فقه سیاسی تشیع، تفسیر نادرست از عملکرد و سیره‌ی عملی امام، تفسیر و برداشت نادرست از اظهارات امام، خلط تکامل تدریجی نظریه با انقطاع و گسست آن» را طرح و رد می نماید.

نویسنده‌ی مطرح علوم سیاسی و اجتماعی ولایت مطلقه را در کتب عمده امام نظیر کشف الاسرار چاپ 1323در پاسخ به اسرار هزار ساله حکمی‌زاده 1322، الرسائل بخش الاجتهاد و التقلید که تقریرهای مجتبی طهرانی است. و بخش چهارم مجموعه فقهی است، ولایت فقیه یا حکومت اسلامی، کتاب البیع جلد دوم  را ردیابی می کند سپس شیوه‌های اجتهاد را در قالب مصطلح یا رایج و شیوه اجتهاد لازم (بر اساس مقتضایات زمان) مبتنی بر جهان شمولی بودن اسلام و مقتضیات زمان، سهل و سمع بودن اسلام، قانون گذاری بر اساس قضایای حقیقیه نه خارجیه، مصالح و مفاسد زمینی عامل صدور احکام آسمانی، عقل به عنوان مبدا استنباط، تغییر ناپذیری احکام مادام عدم تغییر موضوع، قوانین و تویی مثل لاضرر، مصلحت‌شناسی و نفوذ‌ناپذیری در برابر عوامل نفسانی و سنت های غلط اجتماعی، حکومت و قدرت سیاسی ابزار اجرای فقه استزمان و مکان و موقعیت های جدید برمی شمارد و و سپس معانی مقتضیات زمان را در سه معنی پدیده های رایج زمان، ، ذوق و سلیقه مردم هر زمان و حاجت ها و تقاضاهای زمان تعریف می نماید.

وی سه دیگاه برای نقش مردم در تحقق ولایت فقیه را به گونه زیر برمی شمارد.
1- نظریه ولایت غیر استقلالی فقیه مثل شیخ انصاری
2- ولایت استقلالی فقیه مثل امام
3- دیگاه احتیاطی : عمل به نظریه اول ضمن اعتقاد به نظریه دوم می داند.
وی جایگاه بیعت در ولایت استقلالی را تحقق عینی ولایت، مشخص شدن میزان پشتیبانان، مسئولیت برای بیعت شونده، قاعده الزام و اهمیت اسلام به رای و پذیرش مسلمان ها می داند و معتقد است امام در نهایت بر اساس دیدگاه احتیاطی عمل کرده است.

وی ویژگی های مردمی اندیشه سیاسی امام را در قالب انگیزه الهی و اجتماع ملت دو رکن اصلی نهضت، رهبری مرجعیت، تقلید، ضامن توفیق بسیج توده ها، ضرورت روشن گری عمومی، استفاده از شعارهای فراگیر در انگیزش مردم، اهمیت دادن به پذیرش عمومی و بلوغ سیاسی مردم، قدردانی فوق العاده از تحول و بیداری مردم یادآور می شود.

در فصلی دیگر عوامل رکود سیاسی حوزه های علمیه را نیز در قالب یاس از تشکیل حکومت اسلامی در زمان غیبت، رسوبات اخباری گری، محدود نمودن رشته های دینی و تحجیم فقه و عدم پویایی آن، عینیت یابی شعار نظم حوزه در بی نظمی است، ناکامی های سیاسی مثل مشروطه و ملی شدن صنعت نفت، فشار و سرکوب پهلوی، جنایات حکومتها که موجب بدبینی به سیاست در حوزه، دخالت در سیاست روحانیون دنیاطلب، تفرق آرای علما، فقدان دستگاه منسجم و نهادمند برای مرجعیت، اولویت دادن به حفظ حوزه، عوام زدگی حوزه برمی شمارد و به وضعیت وحشتناک حوزه نجف و حتی جلوگیری از اقدامات اصلاحی امام اشاره می نماید.

از سوی دیگر مدل برخورد امام با مراجع را در قالب تکریم گسترده آنان، آگاهی بخشی سیاسی و خط دهی، تلاش ایجاد وحدت کلمه و انسجام نظری و عملی مراجع برمی شمارد.
جایگاه برخی سیاست ها و اصول در طرح تدریجی ولایت مطلقه فقیه تا آذر 67 را بدین گونه ذکر می نماید: اصل عمل به تکلیف، تکلیف امر به معروف و نیه از منکر، سیاست تدریج گرایی، المیسور لا یسقط بالمعسور(قدری که ممکن است به بهانه آن چه ممکت نیست کنار گذاشته نمی شود.)، اصل ضرورت وجود همیشگی حکومت، قاعده الزام، اصل تقیه و تدبیر هوشمندانه اصول امنیتی و رازداری که حتی رژیم و دستگاه‌های امنیتی بیگانه را فریب داد، مسائل درونی کشور مثل جنگ و.. و عدم ایجاد اختلاف.

دسته بندی دقیق، سلیس و آشکار و ساده بودن متن، ارجاعات دقیق و پاسخ به سوالات و شبهات روز مانند سایر کتاب های بهرام اخوان کاظمی این کتاب او را نیز به مجموعه ای خواندنی و جذاب در حوزه‌ی فقه سیاسی، علوم سیاسی و اندیشه‌ی سیاسی تبدیل کرده است.