آغاز سرنگونی آپارتاید

بحبوحه جام جهانی است اما آفریقای جنوبی چهارشنبه شاهد مراسمی همراه با تلخی و شیرینی فارغ از هر اتفاق فوتبالی بود: یادبود دانش آموزان سووتو که تظاهرات سال 1976 شان مرحله ای اگرچه خونین بود اما تاثیر زیادی در مبارزه این کشور با نژادپرستی و آپارتاید داشت. امبالی مالینگا دانش آمور 19 ساله که در گروه همسرایی عضو است، احساس متفاوتی دارد:«جشن می گیریم به خاطر چیزی که دانشجویان در سال 1976 برایش جنگیدند و البته ناراحتیم به این دلیل که خیلی ها جانشان را از دست دادند.»

البته جشن روز ملی جوانان با باخت 3-صفر آفریقای جنوبی به اروگوئه که شانس بافانا بافانا برای صعود به مرحله بعد کمتر از قبل کرد، پایان خوبی نداشت.

برای بسیاری از مردم آفریقای جنوبی این روز، مختص جشن و شادی است اما در سووتو شمار زیادی از مردم در زمان طلوع آفتاب، در دمای زیر صفر گرد هم آمده بودند تا یاد آنها که در 16 ژوئن 34 سال پیش جان خود را از دست دادند، گرامی داشته شود. آنها در دسته های کوچک با لباس های سنتی با رنگ آمیزی خاص خیابان «ویلاکازی»-مشهورترین خیابان سووتو- را طی کردند. شمع در دست داشتند و گیاهان مخصوص آتش می زدند، آوازهای دسته جمعی می خواندند و در این میان فقط صدای یک طبل به گوش می رسید. در آخر هم همگی برای مردگان دعا و طلب آمرزش کردند.

در میان دست اندرکاران هلنگیوه امخیزه عضو 57 ساله پارلمان که در کمیسیون اصلاح و تربیت فعالیت کرده، او این طور توضیح می دهد:«مراسم معنوی تطهیر خیلی مهم است بخصوص وقتی می خواهید آن تجربه تلخ را فراموش کنید. این بخشی از فرایند ترمیم است تا بتوانیم معنویت خود را بدون هیچ شائبه ای باز یابیم.»

بعد از مراسم تطهیر، در موزه هکتور پیترسون –دانش آموز 13 ساله ای که نخستین قربانی تیراندازی پلیس بود- به درگذشتگان این حادثه گل اهدا شد. دانش آموزان به قانون آموزش دروس به آفریکانز، زبان اقلیت سفید، اعتراض کردند و نیروهای پلیس پس از تلاش برای متفرق کردن راهپیمایان بر آنان آتش گشودند. صدها نفر در این تظاهرات و تداوم آن در سراسر کشور جان خود را از دست دادند اما در دهه 80 این درگیری ها بیشتر و بیشتر شد و در اوایل دهه 90 رژیم آپارتاید سرنگون شد.

یکی از سخنرانان مراسم، فانیانا مازیبوکو بود معلم علوم دبیرستان موریس ایساکسون، جایی که دانش آموزان تصمیم گرفتند این برنامه را که حالا اسطوره شده، برگزار کنند. مازیبوکو گفت:«به آنان که زنده ماندند احترام می گذاریم… از آنها که جانشان را در این راه از دست دادند، سپاسگزاریم.» او از کسانی که این روز را بهانه ای برای جشن و تفریح می کنند یا امسال فقط به فکر فوتبال هستند، انتقاد کرد:«نباید اجازه دهیم سرمستی جام جهانی بر ذهن ما اثر بگذارد.»

سووتان، روزنامه این شهر یک میلیون نفری هم چنین تقاضایی کرده. در سرمقاله این روزنامه آمده:«ما در خطر فراموش کردن تاریخ مان هستیم و اجازه می دهیم خاطرات مان در گذر زمان و در حوادث ریز و درشت گم شود.»

سووتوی الان با سال 1976 تفاوت زیادی کرده یک هتل 5 ستاره دارد، بازار خرید و بسیاری خانه های خوب و زیبا اما همچنان مشکلاتی از قبیل محلات فقیرنشین و مدارسی که خیلی پایین تر از حد استاندارد، امکانات دارند در این شهرک به چشم می خورد.

سیبانگیله امخابلا که به عنوان دانش آموز یکی از رهبران جنبش بوده و سه سال را هم در زندان گذرانده حالا مدیر اجرایی «صندوق کودکان نلسون ماندلا» است و به خوبی از چالش های آموزشی خبر دارد. او با اشاره به این که دانش آموزان باید به زبان انگلیسی آموزش داده شوند، می گوید:«بخشی از مبارزه با آفریکانز به این خاطر بود که توانایی ما برای پیوستن به جامعه جهانی را محدود می کرد.ناامیدکننده است که در حال حاضر هم خیلی از بچه ها در سووتو به دهکده جهانی دسترسی ندارند. تعداد خانه هایی که به اینترنت متصل هستند، انگشت شمار است.»

اواسط روز چهارشنبه که مراسم تمام شده بود و تب آن هم فروکش کرده بود صدها ساکن سووتو و توریست های خارجی در ویلاکازی پرسه می زدند که حالا بهترین خیابان سووتو است با زرق و برق خاصی که گرفته اما زمانی محل زندگی قهرمانان مبارزه با آپارتاید نلسون ماندلا و دزموند توتو – اسقف اعظم و برنده جایزه صلح نوبل- بود. ماندلا، نخستین رییس جمهور آفریقای جنوبی بعد از آپارتاید در وضعیت خوب جسمانی به سر نمی برد و با آن که قرار بود در مراسم چهارشنبه حاضر شود اما چنین اتفاقی نیفتاد.