واحدهای توپخانه به عنوان پشتیبان نیروهای خودی در تهاجمات دشمن و برای زیر آتش گرفتن مواضع او و همچنین برای کمک به دفع تهاجم و پاسخ سریع به تحرکات دشمن عمل می‌کنند. در واقع با توجه به سرعت تأمین و در دسترس بودن پشتیبانی آتش و میزان ایمنی در برابر ضربه متقابل دشمن، توپخانه دارای مزیت‌هایی نسبت به هواگردهایی چون هواپیما و بالگرد بوده و بسیار بیشتر در دسترس فرماندهان است. در مواردی که نیاز به تعداد کمی شلیک وجود دارد نیز استفاده از توپخانه بسیار بهتر از هواگرد‌ها است.
اکثر توپ‌های فعلی با القای دستی مختصات به قبضه توپ، هدفگیری نموده و شلیک می‌کنند. این روش بطور معمول زمانبر بوده و برای حصول نتیجه بهتر بیش از یک نفر ممکن است درگیر شود و در آخر نیز شاید تمامی شلیک‌ها دارای درصدی خطا باشند. در کشورمان برای رفع چنین مشکلی سامانه‌ای برای اجرای سریع‌تر و دقیق‌تر هدفگیری ساخته شده که با ۱۳ نوع سلاح هماهنگی داشته و کار هدفگیری را بسیار سریع و آسان نموده است.
نهایتاً با امکان دریافت داده‌های بالستیکی و جوی فرایند هدفگیری باز هم دقیق‌تر می‌شود. اما در چنین سامانه‌هایی پس از گذر از مرحله بالستیک میانی یعنی خروج گلوله از لوله دیگر هیچگونه کنترل و اعمال فرامین برای کاهش خطای گلوله وجود ندارد.
بنابراین امکان اصابت به هدف در یک شلیک همواره بالا نیست و ممکن است برای انهدام هدفی به خصوص اگر متحرک باشد نیاز به چند شلیک از یک سلاح و یا شلیک همزمان چند سلاح باشد. در مورد اهداف متحرک باید گفت پس از ثبت گرای هدف با توجه به تغییر مکان آن حتماً شلیک با خطا مواجه خواهد بود و انهدام آن قطعاً نیاز به چندین شلیک دارد که باعث مشغول شدن چندین قبضه توپ می‌شود.
برای حل این مشکلات، گلوله‌های هدایت شونده توسعه یافته‌اند. این گلوله‌ها ضمن برخورداری از سامانه هدفگیری مانند لیزری یا حرارتی دارای سطوح آیرودینامیکی برای تولید نیرو و در نتیجه کنترل و تغییر وضعیت گلوله و رساندن خطای آن به حد صفر هستند.
فرایند هدفگیری پرتابه‌های لیزری بدین صورت است که از یک وسیله هوایی یا زمینی که می‌تواند توسط نفر و یا از راه دور کنترل شود، پرتو لیزر به طور دقیق روی هدف تابانیده شده و بازگشت آن از روی جسم به شکل یک قیف یا مخروط (سه بعدی) رو به سمت آسمان شکل می‌گیرد که البته با چشم قابل رؤیت نیست.
پرتابه مجهز به حساسه و آشکارساز پرتو لیزر بوده و پس از شلیک و عبور از قوس صعودی پرواز خود و سرازیر شدن به سمت زمین با آشکارسازی پرتو لیزر، آشیانه یابی، تعیین زاویه و اعمال فرمان کنترلی از سوی سامانه هدایت و کنترل موجود در گلوله خود را به داخل قیف کشانیده و با خطایی بسیار کمتر از یک متر به مرکز قیف که روی هدف است اصابت می‌کند.
هدفگذاری لیزری و بازتابش پرتو از هدف
با این روش زمان هدفگیری به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. البته پرتو لیزر به نحوی کدگذاری می‌شود تا بین پرتابه و نشانگذار منحصر به فرد بوده و امکان اختلال و فریب به کمترین حد ممکن برسد. به طور ذاتی نیز تسلیحات هدایت لیزری در برابر جنگ الکترونیک مصون هستند هر چند محدودیت‌هایی نیز در مواجهه با شرایط جوی بد دارند.
البته برای پیشگیری از اجرای اقدامات ضد نشانه گذاری لیزری توسط دشمن، بایستی در مدت زمان کوتاه و پس از ورود پرتابه به قوس نزولی عمل نشانه گذاری اجرا گردد تا فرصت واکنش از دشمن گرفته شود. انواع اپتیکی و حرارتی نیز با دریافت تصویر هدف، فرایند هدفگیری را به انجام رسانیده و با خطای بسیار کمی به هدف اصابت می‌کنند.
بدین ترتیب با شلیک گلوله، هدف به طور صددرصد منهدم می‌شود در حالیکه نیاز به هدفگیری کاملاً دقیق توسط خود قبضه وجود نداشته و از این بابت سرعت فرایند شلیک بیشتر می‌شود. با این روش برای هر هدف چه ثابت باشد و چه متحرک یک گلوله مصرف می‌شود و هر آتشبار توپخانه می‌تواند به طور پیاپی و با دقت بی‌نظیر به انهدام تعداد زیادی هدف در زمان کوتاهی بپردازد که نتیجه آن افزایش قدرت پشتیبانی از نیرو‌ها است.
هر چند در رده تسلیحات سطح به سطح، موشک‌ها نیز ساخته شده و به کار می‌روند اما قیمت گلوله‌های توپ در قیاس با آن‌ها بسیار کمتر است. از اینرو با ساخت گلوله‌های هدایت شونده و صرف هزینه نچندان زیاد سلاحی با دقت موشک‌ها بدست می‌آید و بسیاری از اهداف که مصرف کردن موشک برای انهدام آن‌ها به صرفه نیست از خطر نابودی در امان نمی‌مانند.
البته نمونه‌های دیگری از پرتابه‌های هدایت شونده برای توپ‌ها و خمپاره انداز‌ها به کار می‌رود که با بهره گیری از سامانه اپتیکی یا حرارتی عمل هدفگیری را انجام داده و در صورت اجرای خودکار فرآیند هدفگیری و هدایت، این گلوله‌ها در رده تجهیزات هوشمند قرار می‌گیرند. قابلیت تحلیل تصویر و برخورداری از یک مجموعه اطلاعات راجع به انواع اهداف در سامانه کنترلی از ملزومات چنین تسلیحاتی است که البته فناوری‌های مختلف آن در کشور توسعه یافته است. به عنوان مثال با توجه به اطلاعات اعلام شده موشک بالستیک ضد کشتی خلیج فارس و خانواده بمب‌های قاصد از سامانه هدفگیری اپتیکی استفاده می‌کنند.
از نمونه‌های خارجی گلوله‌های هدایت شونده می‌شود به اکسکالیبر و کوپرهد آمریکایی و کراسنوپل روسی اشاره کرد. در اکسکالیبر از سامانه هدایت ماهواره ای/اینرسیایی استفاده شده و کراسنوپل و کوپرهد دارای هدایت لیزری هستند. اکسکالیبر در انواع مختلف دارای برد ۲۳ تا ۴۰ کیلومتر، کوپرهد ۳ تا ۱۶ و کراسنوپل تا ۲۰ کیلومتر برد دارند. ۲۰. ۵ کیلوگرم از جرم ۵۰ کیلوگرمی نمونه روسی مربوط به مواد منفجره است و می‌تواند اهدافی با سرعت تا ۱۰ متر بر ثانیه را هدف قرار دهد.
اکسکالیبر آمریکایی
در ایران هم با توجه به نیاز به چنین مهمات هدایت شونده‌ای گلوله‌های بصیر طراحی و ساخته شده‌اند که چندی پیش مورد رونمایی قرار گرفت. بصیر، گلوله‌ای با طول تقریبی کمتر از ۱. ۳ متر و کالیبر ۱۵۵ میلیم‌تر است. این پرتابه از یک بدنه استوانه‌ای در عقب و یک بخش مخروطی در قسمت جلو تشکیل شده است که در انتهای این بخش، قسمت حسگر لیزری قرار گرفته است.
در انتهای بدنه، سطوح پایدار کننده قرار گرفته‌اند که مشابه طرح‌های مورد استفاده در راکت‌های آرش و فجر و موشک ضد تانک صاعقه است. بر خلاف اکثر مدل‌های اکسکالیبر و همچنین کراسنوپل که تیغه (فین)های پایدارکننده به شکل مسطح بوده و از داخل بدنه خارج می‌شوند، در بصیر از تیغه‌های محدب که به دور بدنه جمع می‌شوند و با انحنای آن تطابق دارند استفاده شده است. در واقع با توجه به تسلط علمی و عملی متخصصان کشور به این نوع پایدار کننده‌ها استفاده از آن‌ها حداقل برای کاهش زمان و هزینه طراحی و توسعه منطقی به نظر می‌رسد.
گلوله بصیر از نوع کنترل با کانارد (پیش بال) یا همان تیغه‌های نصب شده در بخش جلویی و نزدیک به دماغه است که به صورت جمع شونده به داخل بدنه بوده و پس از شلیک باز می‌شوند. این تیغه‌ها پس از باز شدن به نحوی قرار می‌گیرند که دارای زاویه به عقب برگشتگی (sweep back) در لبه حمله و فرار هستند.
این خاصیت برای کاهش نیرو پسا در پرواز مافوق صوت مفید است. روش کنترل با پیش بال با توجه به نیاز به گشتاور کم برای تغییر زاویه تیغه و طول بازوی گشتاور تولیدی مناسب، دارای سرعت پاسخ بسیار بهتری در برابر فرامین ارسالی از کنترلر در قیاس با سطوح کنترلی دم هستند که برای یک پرتابه پرسرعت روش مناسبی است.
لازم به ذکر است پرتابه‌های ۱۵۵ میلیمتری به طور معمول طی شلیک در معرض شتاب ۱۰هزار تا ۱۵هزار برابر شتاب جاذبه زمین قرار می‌گیرند که تمامی اجزای ثابت و متحرک پرتابه باید تحمل نیروی عظیم وارده به خود را داشته باشند.
در تصاویر منتشره از مراسم رونمایی، تصاویر گرافیکی موجود حاکی از شکل متفاوت دماغه بصیر در مقایسه با نوع ساخته شده است که بیشتر شبیه به موشک هدایت لیزری قائم بوده ویا می‌تواند مربوط به نوع دیگری از این گلوله باشد.
بصیر علاوه بر کاربرد علیه اهداف زمینی مانند سنگرهای مستحکم، تانک‌ها و خودروهای نظامی زرهی و عادی، پل‌ها و جاده، مخازن سوخت و… در محیط دریا و علیه شناورهای دشمن نیز قابل استفاده است. همچنین عنوان شده که چنین سامانه هدفگیری و هدایتی برای سایر موشک‌ها و پرتابه‌های بالستیک نیز قابل بکارگیری است. در اینصورت انبوهی از گلوله‌های توپ و راکت‌های تولید شده در کشور قابل بهسازی و ارتقاء بوده و یا راکت‌های جدیدی با سامانه هدایت لیزری می‌توانند ساخته شوند که در اینصورت و بنابر تعریف علمی به خاطر وجود سامانه هدایت در زمره موشک‌ها قرار خواهند گرفت.
استفاده از مهمات هدایت شونده و هوشمند چه از نوع توپخانه‌ای، راکتی یا خمپاره انداز‌ها نقشی استثنایی در افزایش بهره وری نیروهای رزمی کشور به خصوص در نبرد نامتقارن و مواجه با دشمن پرتعداد خواهد داشت. کاهش زمان و هزینه برای انهدام واحدهای دشمن، امکان درگیر شدن هر آتشبار با تعداد زیادی هدف و نیاز به تعداد کمتری آتشبار برای پوشش مؤثر هر منطقه و در نتیجه امکان گسترش بیشتر خطوط پدافندی از جمله مزایای بکارگیری چنین مهماتی است که به مدد تلاش‌های خستگی ناپذیر متخصصان داخلی ممکن شده است.
